خمیر سیلیکون CPU چیست و چه زمان باید تعویض شود؟

فرض کنید ماشین‌ خود را بدون مراقبت، نظافت و… برای مدت 10 سال استفاده کنید! چه اتفاقی می‌افتد؟ البته با این اوصاف بعید است ماشین‌تان ده ساله شود اما خرابی یا خسارت یکی از محتمل‌ترین اتفاقاتی است که می‌تواند هر آن برایتان رخ دهد. به طریق مشابه، کامپیوتر خود را در نظر بگیرید که مدت زمان زیادی کار کرده و نیازمند مراقبت است. زدن خمیر سیلیکون روی CPU موضوع بحث ما است؛ شاید در ابتدا مهم جلوه نکند اما بسیار جدی و پراهمیت است. در ادامه بحث را بیشتر می‌شکافیم و طریقه زدن خمیر سیلیکون را نیز به شما می‌آموزیم. با این مقاله از سری مقالات آموزشی پارسی‌ گیم نیز همراه باشید.

• راهنمای خرید پردازنده گیمینگ

زدن خمیر سیلیکون روی CPU

قطعات کامپیوتر در دمای بسیار بالایی قرار دارند که اگر این روند ادامه پیدا کند فرآیند ساز و کار آن‌ها با مشکل مواجه می‌شود و در مراتب بعدی سوختگی و انفجار را خواهیم داشت. راه‌حل‌های مختلفی برای کنترل حرارت به کار گرفته شده‌اند؛ ساخت فن‌ و تهویه هوای داخلی، معروف‌ترین مورد از این راه‌حل‌ها است. یکی دیگر از کارهایی که می‌توان انجام داد استفاده از خمیرهای حرارتی یا خمیر سیلیکونی است.

خمیر سیلیکون چیست؟

خمیر سیلیکون یا گریس گرمایی ماده‌ای معمولا سفید رنگ و مایع است که از پلیمرها به دست می‌آید. خمیر سیلیکونی با نام‌های دیگری مانند thermal paste (خمیر حرارتی) یا thermal interface material (ماده رابط حرارتی) یا به اختصار TIM نیز شناخته می‌شود. این خمیر به دلیل ویژگی‌هایی که دارد برای استفاده در CPU یا کارت گرافیک کامپیوترها بسیار عالی است. اما چه ویژگی‌هایی؟ در ادامه می‌گوییم.

چرا خمیر سیلیکونی؟

خمیر حرارتی یا سیلیکونی دو ویژگی فوق‌العاده دارد که باعث می‌شود بی‌رقیب باشد. اول توانایی بالای انتقال حرارت آن است. در واقع ما به این خاطر از خمیر حرارتی استفاده می‌کنیم که گرمای حاصل را از قطعه مد نظر دفع می‌کند. زمانی که خمیر روی مادربرد پخش می‌شود، حرارت تولید شده در این قطعه را به بخش دیگری منتقل می‌کند و گرما در جای دیگری سر به نیست می‌شود.

ویژگی دومی را ‌که باعث می‌شود از این خمیر استفاده کنیم گفتیم! خمیر بودن یا مایع بودن این ماده باعث می‌شود تا تمامی‌ منافذ میکروسکوپی که به چشم ما دیده نمی‌شوند اما در تبادل گرما موثر هستند توسط مایع پر شوند. حالا سوال این است که مایع بودن دقیقا چه فایده‌ای دارد؟ خوب در پاسخ باید بگوییم که هوا عایق گرما است و زمانی که هوا منفذ میکروسکوپی مادربرد را پر می‌کند، گرما نمی‌تواند به خوبی از سطح CPU جدا و منتقل شود. بنابراین با پخش کردن یک مایع، منافذ را از هوا خالی می‌کنیم و به جای آن یک خمیر منتقل‌کننده حرارت را به کار می‌بریم. نتیجه این می‌شود که حرارت به سرعت از سطح پردازنده به جایی که باید، منتقل می‌شود.

اگر این خمیر وجود نداشته باشد فشار زیادی به قطعات مختلف به ویژه قطعات حساسی مانند CPU وارد می‌شود و در مواقعی می‌تواند منجر به کند شدن، خاموشی ناگهانی یا در نهایت سوختگی آن قطعه شود. طریقه زدن خمیر سیلیکون را در این مقاله آموزش می‌دهیم چرا که اهمیت بالایی دارد. بنابراین بد نیست بعد از مطالعه سری به سیستم خود بزنید و اگر لازم بود خمیر حرارتی تهیه و استفاده کنید.

چرا خمیر سیلیکون مصرف می‌شود؟

اصلا چرا خمیر حرارتی از بین می‌رود؟ آیا این خمیر در طی زمان مصرف می‌شود؟ در پاسخ باید گفت که خمیر سیلیکونی توسط کامپیوتر یا قطعات آن مصرف نمی‌شود بلکه به دلیل تکرر یک چرخه دچار نقص در کارایی می‌شود. به بیان بهتر درون سینک گرمایی کامپیوتر فعل‌وانفعلاتی رخ می‌دهد که باعث می‌شود خمیر سیلیکونی بعد از مدتی به بیرون از سینک هدایت و کم‌کم از آن محوطه ناپدید شود. این فعل‌وانفعلات را با عنوان چرخه سرمایشی-گرمایشی می‌شناسیم.

برای درک بهتر تصور کنید یک تخته وجود دارد که مایعی را روی آن پخش کرده‌ایم. روی مایع، ورقه‌ای خمیده قرار می‌دهیم که بر اساس درجه حرارت، خمیدگی آن رو به داخل یا رو به خارج تغییر می‌کند. زمانی که درجه حرارت کمتر است مایع بین این دو جسم قرار می‌گیرد و زمانی که حرارت تغییر می‌کند، ورقه رویی به سمت بیرون خم می‌شود و روی مایع فشار وارد می‌کند که باعث هل دادن آن به اطراف (بیرون) خواهد شد. دقیقا همین اتفاق در کامپیوتر نیز رخ می‌دهد و سرمایش و گرمایش مداوم در طی سال‌ها، باعث خارج شدن خمیر از سی‌پی‌یو می‌شود. برای همین لازم است تا هر از چند گاهی میزان خمیر روی CPU را بررسی کنیم تا در صورت تمام شدن آن دوباره خمیر بزنیم.

از کجا می‌توانیم خمیر سیلیکونی تهیه کنیم؟

خمیر سیلیکونی یا بهتر است بگوییم خمیر حرارتی ماده‌ای است که بین قطعات کامپیوتری و حرارتی قرار می‌گیرد و ماده‌ای بسیار پرکاربرد است. بنابراین برای خرید و زدن خمیر سیلیکون روی CPU کار چندان پیچیده‌ای پیش رو ندارید. کافی است به یکی از فروشگاه‌های لوازم الکترونیکی یا قطعات کامپیوتری مراجعه کنید و این ماده را بخرید. حتی فروشگاه‌های آنلاین و معتبر نیز خمیرهای حرارتی گوناگونی به فروش می‌رسانند که می‌توانید با گشت‌وگذار در اینترنت یکی از آن‌ها را تهیه کنید.

توجه داشته باشید که یک خمیر حرارتی خوب ویژگی‌هایی دارد که باعث ماندگاری بیشتر قطعات الکترونیکی می‌شود. به عنوان مثال خمیری بهتر است که بتواند دمای بالای 150 درجه سلسیوس را نیز تحمل کند و‌ هادی حرارتی مقاومی ‌باشد. البته بسته به نوع موادی که در خمیر حرارتی به کار برده شده‌اند این ویژگی‌ها کم یا زیاد می‌شوند.

چگونه خمیر سیلیکون را عوض کنیم؟

بعد از این که گفتیم خمیر سیلیکون چیست و چه نقشی در حفظ سلامت قطعات کامپیوتر دارد، نوبت به بحث درباره طریقه زدن خمیر سیلیکون می‌رسد. مهم است بدانیم چگونه خمیر سیلیکون را عوض کنیم تا هر بار در بازه‌های زمانی مشخصی تجدید خمیر سیلیکون را بدون دردسر و مشکل انجام دهیم؛ بنابراین شاید خواندن و یاد گرفتن این بخش تنها یک بار برای همیشه باشد اما کارایی آن تا زمانی که از کامپیوتر شخصی استفاده می‌کنید پابرجا است. می‌پرسید چرا؟ چون بعد از زدن خمیر سیلیکون روی CPU کارتان تمام نمی‌شود و بعد از مدتی باید دوباره این کار را انجام دهید. در ادامه درباره این موضوع مفصلا صحبت خواهیم کرد اما اکنون می‌خواهیم طریقه زدن خمیر سیلیکون را بیاموزیم.

برای شروع باید کیس را از برق جدا کنید و تمام سیم‌ها را بیرون بکشید. بعد از این کار کیس را روی قسمتی که بزرگ‌تر است بخوابانید و با استفاده از پیچ‌گوشتی مناسب، بدنه رویی آن را جدا کنید. البته بعضی از کیس‌ها بدنه‌ای کشویی دارند، از این رو ممکن است نیازی به پیچ گوشتی نداشته باشید. تنها باید بدنه را به سمت بیرون هل دهید تا جدا شود.

درون کیس یک شاسی بزرگ که شامل مدارها و قطعات الکترونیکی ریز است مشاهده می‌شود؛ به این شاسی مادربرد گفته می‌شود که اصلی‌ترین برد کامپیوتر به شمار می‌رود. فنی روی مادربرد پیاده شده است که زیر آن سوکت CPU قرار دارد و با کنار گذاشتن فن، سوکت نمایان می‌شود. سوکت معمولا شکلی فلزی دارد که مانند محفظه‌ای قفل‌دار برای سی‌پی‌یو است. اگر محفظه را باز کنید برد کوچکی را خواهید دید که همه ما آن را با نام CPU کامپیوتر می‌شناسیم. بهتر است آن را تکان ندهید و بگذارید همان طور در جای خودش باقی بماند چرا که سی‌پی‌یو قطعه بسیار حساس و گران‌قیمتی است و با کوچک‌ترین ضربه کارایی خود را از دست می‌دهد. برای احتیاط به آن دست نزنید.

همان طور که می‌بینید قسمت پشتی CPU رنگی نقره‌ای دارد و احتمالا نام برند قطعه (Intel یا AMD) روی آن قابل مشاهده است. این قسمت همان جایی است که باید خمیر را پخش کنید. چگونه خمیر سیلیکون را عوض کنیم؟

اگر از قبل خمیری روی سطح CPU وجود داشت آن را با استفاده از پد الکلی تمیز کنید. برای زدن خمیر سیلیکون روی CPU از یک گوش‌پاک‌کن یا پنبه کمک بگیرید. از تماس دادن خمیر حرارتی با پوست خود پرهیز کنید. مقداری از خمیر را روی سطحی از CPU بزنید که مقابل شما قرار دارد. سپس خمیر را با استفاده از گوش‌پاک‌کن روی سطح پخش کنید. مهم‌ترین بخش، قسمت مرکزی است که حتما باید با لایه نازکی از خمیر پوشانده شود. حاشیه سی‌پی‌یو نیز میزان مناسبی خمیر حرارتی لازم دارد.

نکته بسیار مهم در این جا اندازه خمیر حرارتی است. اگر خمیر را بیش از اندازه بریزید- طوری که همه سطح را لایه ضخیمی ‌از خمیر حرارتی بپوشاند- یا اگر خمیر را خیلی کم بزنید کار CPU مختل می‌شود و ممکن است این قطعه ارزشمند به سادگی آسیب ببیند. میزانی از خمیر را روی CPU پخش کنید که تنها لایه نازکی از خمیر آن را بپوشاند. بعد از این کار فن را در جای خود نصب کرده و کیس خود را راه‌اندازی کنید. کار ما در این قسمت به اتمام رسید!

نکته: تمام مواردی که ذکر کردیم برای لپ‌تاپ‌هایی که قابلیت اسمبل مجدد دارند و قسمت زیرین آن با پیچ‌گوشتی قابل جدا شدن است نیز معتبر خواهد بود.

زدن خمیر سیلیکون روی CPU را چند وقت یک بار تکرار کنیم؟

همه چیز بستگی به نحوه نگهداری شما از سیستم کامپیوترتان دارد؛ دمایی که سی‌پی‌یو در آن قرار می‌گیرد، میزان گردوغبار، نوع تهویه، کیفیت آن و… همگی در عمر و سلامت قطعات الکترونیکی کامپیوتر از جمله سی‌پی‌یو موثر هستند. همچنین هر خمیر حرارتی کیفیتی دارد که بسته به آن می‌تواند عمری طولانی‌مدت یا کوتاه‌مدت را نصیب‌تان کند. برای مثال بعضی از کمپانی‌های تولیدکننده، اطلاعاتی را روی محصول درج می‌کنند که نشان می‌دهد این خمیر در دما و شرایط نگهداری مشخصی، حدود (مثلا) 5 سال دوام می‌آورد.

البته این ارقام در دنیایی ایده‌آل ثبت شده‌اند؛ در دنیای دور از آزمایشگاه، عمر خمیر سیلیکونی کمتر است. در استفاده عادی، به ویژه کامپیوترهای خانگی که ساعات کار متوسط و کمی‌ دارند، پیشنهاد می‌شود خمیر زدن هر 2 سال یک بار تکرار شود. در مواردی که ساعات استفاده از سیستم بیشتر است این بازه کوتاه‌تر می‌شود. در پایان هر بازه، با باز کردن کیس متوجه خواهید شد که خمیر تمام شده است یا مقدار کمی ‌از آن باقی مانده که هر دو برای CPU مضر هستند؛ در نتیجه بهترین کار تجدید خمیر در بازه‌های 2 ساله (یا کمتر) است.

جمع‌بندی

در این مطلب سعی کردیم طریقه زدن خمیر سیلیکون روی CPU را آموزش دهیم. شاید نخستین‌بار این کار سخت و حوصله‌سربر به نظر برسد اما دفعات بعد متوجه خواهید شد که آسان‌تر از این کار وجود ندارد! در عوض سلامت سیستم‌تان تضمین می‌شود و با سرعت بالا و بهبود کارایی نرم‌افزاری نیز مواجه خواهید شد. اگر مدت زمان زیادی است که خمیر حرارتی CPU را تازه‌سازی نکرده‌اید، پس دست بجنبانید که همین الان هم دیر شده است. قبل از شروع کار، آموزش نحوه زدن خمیر سیلیکون روی CPU که پیش‌تر در همین مقاله آورده‌ایم را مجددا مطالعه کنید.

منبع: cgdirector